Pasym

Jest takie miasto Pasym, jak wiadomo Wam choćby z poprzedniego wpisu, w pobliżu mego domu. Idąc po linii skromności, rzec powinienem, iż to mój dom jest koło Pasymia. A Pasym znajduje się tam gdzie się znajduje od niebagatelnej liczby wieków - założono je w 1386 roku - w jego miejscu wcześniej istniała wieś. Już to wystarcza mi za powód do zainteresowania tym miejscem. Nie pamiętam kiedy pierwszy raz odwiedziłem Pasym, ale musiało to być jakieś piętnaście lat temu. To co rzuca się natychmiast w oczy, to stare zabudowania. Natężenie zabytków w tej malutkiej aglomeracji jest imponujące i co dodatkowo urzeka są naprawdę w dobrym stanie. Sądzę, że w pierwszej kolejności każdy zauważa wierzę ciśnień, której dach ze szpicą nasuwa skojarzenie z zamkiem. Nie jest to jednak najstarszy obiekt, liczy sobie raptem 103 lata, ale wspaniale zaprojektowany. Zaś co się tyczy zamku, to niegdyś w Pasymiu był i miasta strzegł, ale został zniszczony i w końcu rozebrany w XVII w. Na jego miejscu stanął budynek, jakich w Polsce nie brakuje, to znaczy kościół, ale dopiero w 1875 roku. Pasym ma dwa obiekty sakralne, jeden ewangelicko-augsburski, drugi rzymskokatolicki. Znacznie bardziej moje oczy cieszy ten pierwszy, choć wykonanie fragmentów jego konstrukcji nazwać można partackimi.

Pasym to dziwaczne miasteczko. Odbieram je inaczej pod wpływem różnej aury pogodowej. Kiedy oświetla je ciepłe słońce, jest tam niezwykle. Kiedy niebo się chmurzy, wieje lodowaty wiatr - jak choćby wczoraj - jest tam niezwykle... przygnębiająco. Niczym w krypcie grobowej, ale takiej ze skruszonymi ścianami, przez które może ten diabelny wiatr swobodnie wnikać do wnętrza. Pierwsze słowo jakie wyskakuje w mojej głowie po wjechaniu na rynek, a zwłaszcza po wejściu w jego boczne ciasnawe uliczki to "średniowieczny". Choć nie ma tam już zabudowań z tak wczesnego okresu, jeśli nie liczyć ocalałych odcinków murów obronnych i kościoła ewangelickiego, wierzcie mi, patrząc na stare domy "średniowieczny" to odpowiedni przymiotnik. Takie przynajmniej odnoszę wrażenie. Najstarsze budynki po wspomnianej świątyni, które uchroniły się przed miażdżącą pięścią historii, sięgają XVIII wieku. Jednakże widoczny zarys pierwotnego miasta, który wyznacza narożnik murów z monumentalną wierzą kościelną, przykrytą czapą z gontu, sprawia że prastara dusza unosi się w powietrzu. Nomen omen to najstarsze miasto na Mazurach, a przecież odebrano mu prawa miejskie po wojnie i długo ich nie przyznawano, aż do końca ubiegłego stulecia. Wczoraj wybraliśmy się tam z przyjaciółmi, do czego okazją była chęć oprowadzenia pewnej uroczej Ełczanki po zakątkach Pasymia. W drodze powrotnej z mola na jeziorze Kalwa do ulicy Jedności Słowiańskiej padło stare powiedzenie "na pochyłe drzewo każda koza skacze". Znając trudną historię Pasymia ta właśnie sentencja od dziś silnie z nim mi się kojarzy. Jego mieszkańcy bowiem rzadko w przeszłości mieli z górki, a pasymską kozą był wszechmocny los oraz Krzyżacy, Tatatarzy, Polacy oraz Francuzi Napoleona. To zdumiewające jak wiele miasto musiało przejść i jakim cudem wciąż jeszcze stoi. Trzykrotnie nawiedzały je poważne pożary, wielce niełaskawe w skutkach, a pierwszy już w 1583 r., paląc niemal wszystko do gruntu. Na początku XVIII wieku wybuchła epidemia dżumy, zabierając do grobu jedną czwartą populacji. Wyniszczające wojny polsko-krzyżackie nie omijały Pasymia. Dwukrotnie był przedmiotem zastawu - raz dla dowódcy wojsk zaciężnych w Szczytnie, raz dla starosty szczycieńskiego - szczególnie w pierwszym przypadku oznaczało to wydrenowanie z mieszkańców sił i majątku.

Jedno co sami mieszczanie zniszczyli to średniowieczny zamek. Najpierw jednak musieli go wykupić. Wówczas w 1615 roku rozebrali go na cegły, a z nich wymurowali ratusz. Niestety nie można go dzisiaj obejrzeć, ponieważ w jego miejsce 200 lat później wystawiono nowy. Gdzie się podziały cegły z tego pierwszego niestety nie mam pojęcia. Niemal nie wspomniałbym o drugiej epidemii, która miała miejsce w XIX w., tym razem cholery. Znów przybyło grobów, dokładnie o 132, być może już na nowym cmentarzu - Pasym ma ich trzy. 

W pochmurny dzień, taki jak wczorajsza niedziela, miasto wygląda na wyludnione. Tak naprawdę zawsze najtłoczniej jest tam latem, kiedy zjeżdżają się turyści, a w powszedni dzień przesadnie wielu ludzi nie widuję. Idąc ulicą Ogrodową odnieśliśmy wrażenie, że za chwilę wysypią się na nas jakieś potwory, może nawet żywe, ale tylko odrobinę, trupy. Byłaby to dobra sceneria dla filmu z gatunku horror. Czort jeden wie czemu ten zaułek nosi taką nazwę? Można nim przemieścić się od jednego kościoła do drugiego, mijając po drodze budynek szkoły podstawowej, również zabytkowy. Domy tu posadowione są z tych od niewysokich do zwyczajnie niskich. Ich parapety wiszą tak blisko ziemi, że można by wydawać z nich jedzenie jak w barze "drive through". Jest też parę ruder z zabitymi drzwiami lub otworami okiennymi ziejącymi pustką, tak wiekowych, że dzięki temu wciąż pięknych przy całej swej mizerności. Są tu i ówdzie miejsca gdzie lepiej uważać, aby nie oberwać w głowę obluzowaną dachówką - inna rzecz, że nie byłoby to raczej zabójcze, gdyż nie spadłaby z wysoka. Ogrodowa to nie jedyna uliczka wybrukowana kamieniem polnym.

Pasym ma przebogatą historię i na długo przed lokowaniem miasta żyli tam ludzie. Ponoć odnaleziono nawet dowody na obecność człowieka sprzed 8000 lat, zaś do VIII wieku Ostrów Gajki na jez. Kalwa zamieszkiwali Galindowie. Chyba ostatni okres rozkwitu miasto przeżywało od końca XIX stulecia do wojny, kiedy to zburzono 30% zabudowań i jak sądzę również te wokół ratusza. Teraz jest tam przestronnie i może nawet pustawo. Gdzieś z tyłu mojej głowy zakiełkowała myśl, że byłoby to dobre miejsce do osadzenia akcji powieści historycznej...